πρωτοπορίa- Η τέχνη τού να παράγεις αντιτέχνη

πρωτοπορία
Η τέχνη τού να παράγεις αντιτέχνη
Για δύο μήνες η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών φιλοξενεί τα έργα και τις ημέρες του Fluxus, ενός κινήματος από τα πιο ανατρεπτικά που άνθησε και... σκανδάλισε τη δεκαετία του '60

Το κίνημα Fluxus (= εν ροή) έπρεπε να είχε οδηγηθεί στο Αυτόφωρο για «αντίσταση κατά της αρχής». Οπως και αν το κάνουμε το να εκσφενδονίζεις ανά δύο λεπτά φρεσκοχτυπημένες ομελέτες στο φιλοθέαμον κοινό (Βολφ Βόστελ, «Danger Music Νο. 3»), το να γυρίζεις ταινίες μεγάλου μήκους με ζεύγη οπισθίων εν κινήσει (Γιόκο Ονο, «Νο. 4 Bottoms») και βεβαίως το να συνθέτεις κομμάτια για «σκληρό πέος στο πιάνο» (Ναμ Τζουν Πάικ) αντιτίθεται στην καλλιτεχνική ευνομία ­ ό,τι και αν σημαίνει κάθε φορά αυτό. Και όμως το εν λόγω αντικαλλιτεχνικό κίνημα που επιμένουν να το «σνομπάρουν» και τα πιο ενημερωμένα βιβλία μοντέρνας τέχνης δεν αρκέστηκε απλώς στο να σηκώσει μερικά φρύδια τεχνοκριτικών. Μπήκε στην Ιστορία και ας δεν είχε καμία όρεξη να το κάνει. Οχι απλώς ως μια αναβίωση του ντανταϊστικού πνεύματος (οι ουρητήρες και οι μυστακοφόρες Τζιοκόντες έμοιαζαν πλέον παρωχημένα) αλλά ως μια υπενθύμιση ότι ναι, στην τέχνη, για να παραφράσουμε τον Ηράκλειτο, «τα πάντα fluxus».

Ηθικός αυτουργός των fluxus πειραματισμών ο Georges Maciunas, ένας θεοπάλαβος Λιθουανός που αγαπούσε να τριγυρνά στους διαδρόμους του ξενοδοχείου Plaza της Νέας Υόρκης ντυμένος οδοντίατρος. Εν έτει 1960 επέλεξε τον ρέοντα όρο ως όνομα για ένα περιοδικό που θα φιλοξενούσε ιδέες και εργασίες καλλιτεχνών οι οποίοι, για να το θέσουμε επιεικώς, απέρριπταν τις κατεστημένες μορφές τέχνης. Το περιοδικό δεν εξεδόθη ποτέ, το fluxus όμως επικράτησε για να περιγράψει όλον εκείνο τον καλλιτεχνίζοντα αναρχισμό που είχε αρχίσει να ξεπροβάλλει στις αρχές της δεκαετίας του ΄60. Επίκεντρο στα πρώτα αυτά βήματα η Γερμανία ­ εν συνεχεία όμως θα υποκύψουν η υπόλοιπη Ευρώπη και η Αμερική, όπως άλλωστε είχε συμβεί 45 χρόνια νωρίτερα με τον ντανταϊσμό.

Αρκετοί καλλιτέχνες αρχίζουν να μαζεύονται στα πρώιμα σημεία συναντήσεως ­ στο ατελιέ της Μαίρης Μπαουερμάστερ στην Κολονία ή στην γκαλερί Parnass στο Βούπερταλ ­, ουδείς όμως δύναται να δώσει έναν ορισμό ή έστω το στίγμα του νεοαφιχθέντος ρεύματος. «Το πιο σπουδαίο στο Fluxus είναι ότι κανένας δεν γνωρίζει περί τίνος πρόκειται» θα πει ο Ρόμπερτ Βας, είς εκ των γερμανοτραφών εκπροσώπων του. «Κάτι πρέπει επιτέλους να υπάρχει που να μην καταλαβαίνουν οι ειδικοί». «Ποτέ δεν έγινε καμιά προσπάθεια να συμφωνήσουμε ως προς τους στόχους ή τις μεθόδους» σπεύδει να εξηγήσει ο «συνάδελφός» του Τζορτζ Μπρεχτ. «Υπήρξαν απλώς και μόνον μεμονωμένα πρόσωπα τα οποία είχαν κάτι κοινό... Ισως είναι αυτό το κοινό κάτι, ότι τα κατεστημένα όρια στην τέχνη δεν έχουν να προσφέρουν πλέον απολύτως τίποτε». Οσο για το ίδιο το καλλιτεχνικό κατεστημένο της εποχής, δεν θα παραλείψει να εκφράσει τον αποτροπιασμό του για το ρευστό, το εξωφρενικά εφήμερο και ενίοτε σκανδαλώδες της νέας αυτής αντιτέχνης. Οπως εξομολογείται ο Τόμας Σμιτ, «χρήματα δεν κέρδιζε κανείς, δόξα δεν υπήρχε, οι λοιποί καλλιτεχνικοί κύκλοι μάς αγνοούσαν, ο Τύπος έγραφε πού και πού τίποτε ολότελα υβριστικό στη σελίδα με το πεντάποδο μοσχάρι από τη μια και τον πριγκιπικό γάμο από την άλλη».

Την περίοδο της ακμής του, από το 1962 ως το 1965, το Fluxus δεν είναι παρά ένα πολυδιάστατο δίκτυο συναντήσεων, εκδηλώσεων και εν γένει πειραματισμών στα πλαίσια μιας τέχνης που δεν έχει καμία ηθική, αισθητική και πολιτική αναστολή. Ιδιαίτερα δημοφιλή μεταξύ των ένθερμων φίλων του κινήματος είναι τα λεγόμενα κοντσέρτα-σκάνδαλα σε διάφορες πόλεις της Γερμανίας και αργότερα στη Νέα Υόρκη. Σε αυτά μπορούσες να δεις το τείχος του Βερολίνου να χτίζεται ξανά με ψωμί και μαρμελάδα, να παραστείς στην ολοσχερή καταστροφή ενός πιάνου ή να παραλάβεις τα ειδικά σετ αυτοκτονίας με όλα τα απαραίτητα σύνεργα (π.χ., ένα αγκίστρι και μια πετονιά που εκαλείτο να καταπιεί ο υποψήφιος αυτόχειρας) ή τα σετ περιττωμάτων μυρμηγκιού ή πεταλούδας (ο Maciunas θα θυμίσει επανειλημμένως πόσο δύσκολη ήταν κάθε φορά η περισυλλογή τους!).






Χάρη στον Γιόζεφ Μπόις σύντομα θα βρεθεί και το σήμα κατατεθέν του κινήματος: το λίπος, ένα δομικό υλικό της ζωής, γιατί λοιπόν όχι και της τέχνης. Η ανακάλυψη έγινε κατά τη διάρκεια μιας διάλεξης με θέμα τη σχέση κουλτούρας και γλυπτικής, όπου ο γερμανός καλλιτέχνης παρουσίασε στο εμβρόντητο ­ και σίγουρα ολιγομελές ­ κοινό του μια καρέκλα διακοσμημένη με χοιρινό λίπος. Ο ίδιος θα σπεύσει να καταθέσει και τις απόψεις του για τη σχέση μεταξύ καλλιτέχνη-μάγου και ζώου-τοτέμ. Ενα από τα ανατρεπτικά χάπενινγκ που διοργάνωσε το 1965 είναι το επονομαζόμενο «How to explain pictures to a dead hare» («Πώς να εξηγήσεις εικόνες σε έναν νεκρό λαγό»). Ο καλλιτέχνης εμφανίστηκε μονολογώντας πλήθος ασυναρτησιών με το κεφάλι του περιχυμένο με μέλι και χρυσά φύλλα, με μια μπρούντζινη πλάκα δεμένη στο δεξί του πόδι και το κουφάρι ενός λαγού στην αγκαλιά του!

Κάτω από την ταμπέλα Fluxus θα συσπειρωθούν αισίως όσοι ζωγράφοι, γλύπτες, χορευτές, μουσικοί, ποιητές και κινηματογραφιστές επιθυμούν να εξαλείψουν μια για πάντα τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ τέχνης και ζωής, να δουν «την καθημερινή ζωή σαν θέατρο» όπως έλεγε και ο αμερικανός συνθέτης Τζον Κέιτζ. Ανάμεσά τους και η Γιόκο Ονο, η διαβόητη σύζυγος του εκλιπόντος «σκαθαριού» Τζον Λένον. Ανάμεσα στα πιο αντιπροσωπευτικά έργα της (στον χώρο του κινηματογράφου) θα είναι το διάρκειας 45 λεπτών fluxfilm «Fly» («Μύγα», 1970) με θέμα την περιήγηση ενός εντόμου επάνω σε ένα γυναικείο σώμα. Στόχος της μεταξύ πολλών αλλοπρόσαλλων άλλων, να διακηρύξει ότι η έμφαση πρέπει πλέον να δίδεται στη διαδικασία της παραγωγής της τέχνης και όχι στα προϊόντα της. Αλλωστε προς αυτή την κατεύθυνση προσανατολίστηκαν κατά τη δεκαετία του ΄60 και οι άνευ υπογραφής και ημερομηνίας μαζικές εκδόσεις Fluxus σε κουτιά και περιοδεύουσες βαλίτσες.

Σ' αυτό το ελευθέριο πνεύμα Fluxus αναμένεται να κινηθεί και η έκθεση που θα φιλοξενηθεί για δύο περίπου μήνες εν Αθήναις. Διότι, εκτός από αυθεντικά έργα μερικών από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του κινήματος, θα παρουσιασθούν ηχητικά δείγματα της μουσικής Fluxus, ραδιοφωνικές εκπομπές, fluxfilms, φωτογραφικά ντοκουμέντα και χάπενινγκ. Ο επισκέπτης καλείται να αγκαλιάσει χωρίς αναστολές όλες τις εκφάνσεις μιας αντιτέχνης που δεν διστάζει να τοποθετεί πορφυρούς βατράχους μπροστά σε οθόνες τηλεόρασης με το αρκετά εύγλωττο και επαρκώς ρέον σχόλιο: «Πιστεύω στη μετενσάρκωση. Θέλω να γίνω βάτραχος στη νέα μου ζωή».

* Ενα πολυσύνθετο μουσικό χάπενινγκ με κλασικά Fluxus κομμάτια θα φιλοξενηθεί την Τρίτη στην αίθουσα κινηματογράφου της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (Πειραιώς 256) στις 8.30 μ.μ. Συμμετέχουν οι Γιάννης Χατζηχρήστος, Κώστας Μαντζίλας, Μάρθα Δημητροπούλου, Ζίνα Κωστοπούλου, Γκονζάλο Ρουέντα κ.ά. Διευθύνει ο Μπεν Πάτερσον.

* Η έκθεση «Το καλλιτεχνικό κίνημα Fluxus στη Γερμανία (1962-1994) ­ Μια μακρά ιστορία με πολλούς κόμβους» εγκαινιάζεται την Τετάρτη στις 8 μ.μ. στο «Εργοστάσιο» της ΑΣΚΤ (Πειραιώς 256). Ωρες λειτουργίας: Τρίτη ως Σάββατο 10 π.μ.- 2 μ.μ. και 7-10 μ.μ., Κυριακή 11 π.μ.- 2 μ.μ. (Δευτέρα κλειστά). Η έκθεση, που παρουσιάζει έργα των Γιόζεφ Μπόις, Τζορτζ Μπρεχτ, George Maciunas, Ντιγκ Χίγκινς, Τζον Κέιτζ, Ναμ Γιουν Πάικ κ.ά., διαρκεί ως τις 21 Ιουνίου.

ΛΕΝΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ




Το ΒΗΜΑ, 26/04/1998 , Σελ.: Z03